6.SINIF - 1.ÜNİTE :Vücudumuzdaki Sistemler

CANLILIK HÜCREYLE BAŞLAR

GİRİŞ

Hücre canlıların yaşam özelliklerinin gerçekleştiği en küçük yapı birimine denir. Hücreler genellikle gözle görülemeyecek kadar küçüktür. İncelenmeleri için mikroskopta büyütülmeleri gerekir. Bir yapraktan küçük bir kesit alarak ışık mikroskobu ile baktığımızda yaprak hücrelerini görebiliriz. Bu hücrelere elektron mikroskobu ile baktığımızda ise hücrelerin organellerini inceleyebiliriz.
Ağaçlardan karıncalara, kuşlara, çimenlere kadar birçok canlının hücrelerden yapılmış olduğunu artık biliyorsunuz. Yaşamlarını tek bir hücre olarak sürdüren bir hücreli canlılar ve çok sayıda hücreden meydana gelmiş çok hücreli canlılar vardır. Örneğin amip, öglena ve terliksi hayvan bir hücreli canlılardandır. İnsanlar, hayvanlar, bitkiler ve mantarlar ise çok hücreli canlılardır.

Hücreler prokaryot ve ökaryot olarak ikiye ayrılır.

Prokaryot hücre yapısı:

Çekirdek materyali çekirdek zarıyla çevrilmemiştir.

Ribozom dışında organel taşımazlar.

Bakteriler ve arkeler prokaryot yapıdadır.

Ökaryot hücre yapısı:

Çekirdek materyali çekirdek zarıyla çevrilmiştir.

Çekirdek, stoplazma ve hücre zarı olarak üç kısımda incelenir.

Zarlı organelleri vardır.

Protista alemindeki canlılar (öglena, paramesyum, amip, vb.) ve gerçek mantarlar

HÜCRE

Biçim ve görev farklılıklarına rağmen tüm hücrelerde üç temel yapı vardır. Bu yapılar dıştan içe doğru hücre zarı, sitoplazma ve çekirdektir. Bitki hücrelerinde hücre zarının etrafında hücre duvarı bulunur. Bu üç temel yapının görevi; Hücrenin büyümesini, gelişmesini ve çoğalmasını sağlamaktır. Şimdi bu bölümleri inceleyelim.

HÜCRE ZARI

» Hücreyi çepe çevre sararak şekil kazandırır.

» Canlı, esnek ve saydamdır.

» Hücre sitoplazmasının dağılmasını önler.

» Seçici geçirgendir.

» Kendisine gerekli olan maddelerin (besin ve oksijen) girişine, atık maddelerin (karbondioksit vb.) atılmasına izin verir.

» Hem hayvan hem de bitki hücresinde bulunur.

HÜCRE DUVARI (ÇEPERİ)

Hücre duvarı yalnız bitki hücrelerinde bulunur; hayvan hücrelerinde bulunmaz. Hücre zarını çevreleyen cansız bir yapıdır. Yapısında selüloz bulunur. Görevi: Hücreye dayanıklılık sağlamak, hücreyi dış etkilere karşı korumak ve hücrenin sınırını korumaktır.

ÇEKİRDEK

Çekirdek, hücrenin beyni gibi düşünülebilir. Çekirdek hücrenin büyüme, gelişme, bölünme, onarım ve denetim merkezidir. Genellikle hücrenin ortasında yer alır. Çekirdek içerisinde canlının kalıtsal özelliklerini taşıyan ve kromozom adı verilen yapılar bulunur. Çekirdekteki kalıtsal bilgiler hücre bölünmesi ile yeni hücrelere aktarılır. Hücrenin yaşamını sürdürebilmesi için mutlaka gerekli olan bir yapıdır. Çekirdeği çıkarılan hücre yaşayamaz, bir süre sonra ölür. Birden fazla çekirdeği olan hücreler olduğu gibi çekirdeği olmayan hücreler de vardır.

SİTOPLAZMA

Sitoplazma hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran, içinde yaşamsal olayların gerçekleştiği yumurta akı kıvamında ve yarı saydam bir sıvıdır. Sitoplazmanın ağırlığının yüzde 80 - 95 ini su oluşturur. Canlı, renksiz ve yarı geçirgen yapıya sahiptir.

Hücrenin Keşfi

Hücre kavramı ilk kez Robert Hooke (Rabırt Huk) tarafından kullanılmıştır. Hook yaptığı basit mikroskopla şişe mantarından aldığı bir kesiti inceleyerek bal peteği gibi gördüğü her boş odacığa hücre adını vermiştir. Aslında şişe mantarı ölü bir yapıda olduğuna göre Hook’un gördükleri canlı hücreler değildi. Daha sonra yapılan bilimsel çalışmalar sonucunda hücrenin boş bir odacık olmadığı, canlının yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştiren yapıları içerdiği görülmüştür.

Mikroskopla canlı hücreleri inceleyen ilk kişi ise Antoni van Leeuwenhoek (Anton van Lövenhuk)’tur. Lövenhuk 16.yüzyılda yaşamıştır ve asıl mesleği kumaş alım satımıdır. Kumaşları incelemek için merceklerden yararlanmış, sonra merceklere olan ilgisi giderek artmıştır. Boş zamanlarında mercekleri kullanarak daha çok büyütme yeteneğinde olan ve adına mikroskop denilen bir alet geliştirmiştir. Leeuwenhoek gölden aldığı suyun bir damlasını mikroskobunda incelediğinde kendisini bambaşka bir dünyada bulmuştur. Burada gördüğü çok sayıda küçük bir hücreli canlı onu şaşırtmıştır. Leeuwenhoek’un bu keşfine kadar bir hücreli canlıların varlığından kimsenin haberi yoktu. Mikroskobun bulunuşu ve tek hücreli canlıların keşfi, biyolojide büyük gelişmelere yol açmıştır. Mikroskopların geliştirilmesi ile hücreler daha da ayrıntılı şekilde incelenmiştir.

HÜCRE ORGANELLERİ ve ORGANELLERİN GÖREVLERİ

HÜCRENİN TEMEL KISIMLARININ YAPISI VE GÖREVLERİ

Sitoplazmada bulunan ve hücrenin solunumu, beslenmesi ve boşaltımı gibi yaşamsal olaylarının gerçekleştiği yapılara organel denir. Hücre organelleri mitokondri, kloroplast, koful, lizozom, ribozom, sentrozom, endoplazmik retikulum, golgi aygıtı ve plastitlerdir. Hücre organelleri ve görevleri aşağıda detaylı olarak anlatılmıştır.

Hücre Organelleri

RİBOZOM:

Protein sentezinin yapıldığı yerdir. Aminoasit ve RNA bulunur. Virüs hariç tüm canlılarda bulunur.

SENTROZOM:

Sadece hayvan hücresinde bulunur. Sentriol denilen birbirine dik iki silindirik yapıdan oluşur.Görevi hücre bölünmesi sırasında iğ ipliklarini oluşturmaktır.

ENDOPLAZMİK RETİKULUM:

Hücre zarı ile çekirdek arasında bulunur ve bunlar arasında ilşkiyi sağlar. Kıvrımlı bir yapısı olup, kanallar sistemidir. Hücre içİtaşıma ve depolama sistemidir. ribozom taşıyıp,taşımamasına göre iki çeşittir:

1-Granüllü endoplazmik retikulum: Ribozom sayesinde protein sentezine yardımcı olur.

2-Granülsüz endoplazmik retikulum: Ribozom bulunmaz.Yağ sentezine yardımcı olur.

GOLGİ CİSİMCİĞİ:

Yapı olarak endoplazmik retikuluma benzer.Endoplazmik retikulumun kıvrılıp. üst üste yassı kesecikler oluşturmasıyla oluşur.Görevi; salgı maddelerinin üretilmesini sağlar. Depo görevi görür. Lizozom ve koful oluşumunda yapım ve onarımından sorumludur. Sperm ve alyuvar hücrelerinde bulunmaz.etkilidir. Sindirim enzimi üretir. Yağların sentezinden, hücre zarının yapım ve onarımından sorumludur.

MİTOKONDRİ:

Hücrenin enerji santralleridir. Canlının enerji gereksinimini karşılarlar. Yapı olarak kloroplasta benzer. Dış zar düz, iç zar kıvrımlı yapıdan oluşur.

Hücre içindeki hayatsal olaylara gerekli enerjinin %95′ini sağlarlar. Solunum, oksidasyon ve fosforilizasyon için gerekli enzim ve koenzimlere sahiptirler.

LİZOZOM:

Sadece hayvan hücrelerinde bulunur. Bitki hücrelerinde benzeri yapılar vardır. Görevi sindirimi sağlar. Ayrıca hücre yaşlandığı zaman patlar hücrenin kendi kendisini sindirmesini sağlar. Bu olaya otolizdenir. Hücreye giren yabancı proteinleri parçalar.

KOFUL:

Daha çok bitki hücrelerinde görülür. Bitki hücrelerinde az sayıda ve büyük, hayvan hücrelerinde çok sayıda ve küçüktür. Bulunduğu hücrenin çeşidine göre depolama, sindirim, boşaltım gibi görevler üstlenir. Madde taşımacılığında etkilidir.

PLASTİTLER:

Sadece bitki hücrelerinde vardır. Farklı pigmentlerde bulunur. Işık etkisiyle birbirine dönüşebilir. 3^e ayrılır:

1-Kloroplast: Yeşil renk pigmenti olan klorofil taşır. Bitkilerin yapraklarında, ham meyve ve sebzelerde,genç dallarında,otsu gövdelerinde bulunur. Fotosentez olayını gerçekleştirirler.

2-Kromoplast: Sarı, kırmızı ve turuncu renk pigmentlerini taşırlar. Böylece bitki ve meyvelere renk verirler, vitamin üretip depolarlar.

3-Lökoplast: Renksiz plastitlerdir. Bitkinin tohum ,kök ve toprak altı gövdesi gibi depo organlarında bulunur. Protein, yağ ve nişasta gibi besinler depolanır.

KLOROPLAST

KROMOPLAST

LÖKOPLAST

BİTKİ VE HAYVAN HÜCRESİ ARASINDAKİ FARKLAR

Bitki ve Hayvan Hücresi Arasındaki Faklar

Bitki ve hayvan hücreleri arasında benzerlikler olduğu gibi farklılıklar da bulunmaktadır. Bitki ve hayvan hücrelerinin biçimleri ve taşıdığı bazı organelleri farklıdır.

Bitki ve Hayvan Hücrelerinin

1- Çıplak gözle görülemeyip mikroskoplarla görülürler.

2- Hücre zarı bulunur.

3- Sitolazma bulunur.

4- Çekirdek bulunur.

5- Koful bulunur.

6- Mitokondri bulunur.

7- Ribozom bulunur.

8- Endoplazmik retikulum bulunur.

9- Golgi aygıtı (cisimciği) bulunur.

Bitki ve Hayvan Hücreleri Arasındaki Farklar :

Sınıfa getirilen hayvan ve bitki hücresi modelleri

Dönüt ve Değerlendirme

Guruplar veya öğrenciler daha önce belirledikleri değerlendirme formuna göre değerlendirilir.Bu formda şu üç ana başlık bulunur.

1.Akademik kriterler (Konuyu haritalama (Zihin haritası oluşturma ); içeriği,amacı ve bulguları tartışma,sınıfta derse katılımı,derse ilgisi,grup çalışmalarına katılması ve uyumu )değerlendirme.

(50 Puan )

Zihin haritası oluşturma : 25 Puan

İçeriği,amacı ve bulguları tartışma:15 Puan

Derse katılımı,derse ilgisi,grup çalışmalarına katılması ve uyumu:10 Puan

2.Sunum (Beden dili,diksiyon,ses tonu,jest-mimik,özgüven,konuya hakimiyet,konuyu anlatırken arkadaşlarıyla etkileşim halinde olması)

(25 Puan )

Konuya hakimiyet:15

Konuyu anlatırken arkadaşlarıyla etkileşim halinde olması:5

Beden dili,diksiyon,ses tonu,jest-mimik,özgüven :5

3.Sınıfa dağıtılacak olan hücre çalışma kağıdının yapılması.(25 Puan)

Dönut ve degerlendirme yukarıda hazırladıgımız rubrige göre yapıldı.